'دنیا با مهاجرت زیبا شد'؛ گفت‌وگو با قادر عبدالله، نویسنده ایرانی-هلندی
قادر عبدالله
"دنیا زیبا شده است به واسطه همه مردان و زنانی که جرأت کردند خانه خود را ترک کنند." این دیدگاه قادر عبدالله، نویسنده ایرانی مقیم هلند است. او که در سال ۱۹۸۸ و در ۳۳ سالگی به هلند کوچ کرده، اکنون از سرشناس‌ترین نویسندگان این کشور است.
قادر عبدالله در مراسم رونمایی کتاب تازه اش، "پرواز طوطی بر فراز رودخانه اَیسل"، در آمستردام، آن را به الکساندر پِختولد، یکی از بانفوذترین سیاستمداران امروز هلند تقدیم کرد. پختولد رهبر حزب چپ‌گرای D۶۶ است که برخوردی مسالمت‌آمیز با پدیده مهاجرت دارد.
در "پرواز طوطی بر فراز رودخانه اَیسل"، چند مهاجر تازه وارد در هلند در دهکده‌ای کوچک و مذهبی کنار رودخانه اَیسل ساکن می‌شوند. آنها هم با کشور میزبان بیگانه‌اند و هم با یکدیگر. مهاجران برای ادامه زندگی در جامعه و پیدا کردن هویت خود با چالش‌های گوناگونی مواجه می‌شوند.
قادر عبدالله یک نویسنده مهاجر است و سایه مهاجرت در بیشتر نوشته‌های او دیده می‌شود. نزدیک به سه دهه از کوچ او به هلند می‌گذرد اما این تاثیر در نوشته‌های او بیشتر و بیشتر می‌شود.
قادر عبدالله تاثیر کوچ در زندگی‌اش را به "باران" تشبیه می‌کند؛ بارانی که هر چه طولانی‌تر زیر آن بمانیم آثارش نمایان‌تر می‌شود. او می‌گوید: "تاثیرات زندگی در هلند در آغاز سطحی هستند، مانند تماشای زنان دوچرخه سوار که باد با دامن‌هایشان بازی می‌کند یا دیدن کشتی‌های بادبانی از ساحل. اما به مرور، زبان، فرهنگ و مردم در فرد تازه وارد تاثیر می‌گذارند و از او انسان دیگری می‌سازند ولی نه یک انسان هلندی؛ بلکه به فرد کمک می‌کنند که خودش بشود. اگر فرد دزد است یک دزد پیچیده‌تر و اگر انسان خوبی است انسانی بهتر می‌شود. "
هدف: آمریکا – مقصد: هلند
قادر عبدالله در جوانی مانند بسیاری از دیگر ایرانیان در اندیشه کوچ به آمریکا بوده است. او به گفته خودش سه بار در فرودگاه آمستردام با گذرنامه جعلی به دام می‌افتد تا در نهایت، هلند به میهن دوم او بدل می‌شود.
قادر عبدالله به بی بی سی فارسی می‌گوید که هر آنچه در داستان تازه‌اش می‌گذرد برایش در واقعیت رخ داده و بر این باور است که "مهاجرت اگر به یک محیط باز و آزاد صورت گیرد یک پدیده بنیادین در جهت تکامل انسان است". با این همه تاکید می‌کند که یک داستان‌نویس است و نه تاریخ‌نگار. او می‌گوید: "رمان کمک می‌کند که واقعیت را با توانایی بیشتری بنویسیم. ما سه دهه است که در اینجا هستیم و تغییر کرده‌ایم. این تغییرات را تنها با داستان می‌توان نشان داد. دنیای کتاب تازه من هم دنیای خود من است ولی عناصری که در این کتاب هستند در واقعیت حضور دارند. به عنوان یک نویسنده باید آنها را به گونه‌ای کنار هم قرار داد که خواننده بخواهد آنرا بخواند و بتوان روی او تاثیر گذاشت."
هنر نوشتن به زبان تازه
چندی پیش در کتابخانه مرکزی آمستردام نشستی با عنوان "میهن دوم" برگزار شد. قادر عبدالله نیز برای سخنرانی درباره کتاب تازه‌اش به این برنامه دعوت شده بود. او در این نشست گفت که پس از مدتها تلاش برای فراگیری زبان دشوار هلندی در نهایت دریافته که ذهن او به اشغال این زبان درآمده است.
او همچنین افزود: "نوشتن به زبان مادری یک روند بیولوژیک است؛ آنچه به ذهن می‌آید نوشته می‌شود و سپس در آن تغییرات اندکی داده می‌شود. اما نوشتن به زبان تازه باید به منزله آفرینش یک اثر هنری انگاشته شود چون نوشتن به زبان دیگران روندی از بیرون به درون است؛ مانند کاری که یک نوازنده پیانو انجام می‌دهد."
نقاب بر چهره برای زندگی در ایران
قادر عبدالله خود را به یک درخت سیب تشبیه می‌کند. او می‌گوید در ایران هم چند کتاب از او منتشر شده بوده و برای روزنامه‌ها نیز می‌نوشته است ولی اگر در ایران مانده بود یک درخت سیب کوتاه می‌ماند که اجازه رشد نداشت و حتا شاید بخت میوه دادن را هم پیدا نمی‌کرد.
او می‌گوید: "محدودیت‌های شدید در ایران، انسان را ناگزیر می‌کند که چندین نقاب بر چهره بزند ولی زندگی در فضای آزاد، موجب می‌شود این درخت سیب رشد کند و میوه‌هایی با رنگ و طعم واقعی بدهد؛ طعم و رنگ واقعیِ یک انسان ایرانی."
این نویسنده ایرانی-هلندی یک ضرب‌المثل کهن را به یاد می‌آورد با این معنا که هر چه از خانه دورتر شوی، به خانه نزدیک‌تر می‌شوی؛ اما تاکید می‌کند: "مهاجرتی که از قفسی به قفس دیگر نباشد. کمااینکه ایرانیان برای مثال به عربستان سعودی فرار نمی‌کنند و حتا در ترکیه هم نمی‌خواهند بمانند. آنها به سوی محیطی باز می‌آیند تا زندگی کنند و به طلای درون‌شان نزدیک شوند؛ البته این قانون همیشگی نیست ولی زیباست که رفت و دنیای دیگران را هم دید."
تماس روزانه با ادبیات کلاسیک پارسی
قادر عبدالله جدا از سوژه داستان‌هایش، از جنبه دیگری نیز در محافل ادبی هلند شهرت دارد و آن کاربرد عناصر ادبیات پارسی در نثر هلندی است. خود او می‌گوید: "در گذشته‌ها پدرم در خانه قرآن می‌خواند و من حافظ و بیهقی و رومی (مولوی). هنوز هم روزانه این آثار را مطالعه می‌کنم و همین کار، روی نوشتن و اندیشه‌ام تاثیر می‌گذارد. ولی پس از سالها داستان نویسی به هلندی، ذهن من مانند زمینی شده که سالها بر آن بارانی از این زبان باریده است."
قادر عبدالله علیرغم موفقیت فراوان در هلند، همچنان در رویای نوشتن برای دنیای پارسی‌زبانان است. او به بی بی سی فارسی می‌گوید: "برای خودم خبر خوشی دارم و آن این است که تنها چهار کتاب دیگر به هلندی می‌نویسم. پس از آن، نوشتن به هلندی را ترک کرده و به زبان مادری‌ام خواهم نوشت. فکر می‌کنم تجربه کوچ و سالها درگیری با زبان تازه مرا به آن درجه رسانده که دوباره داستان‌هایم را به زبان پارسی بنویسم."
"پرواز طوطی بر فراز رودخانه اَیسل" در چهارصد و چهل صفحه توسط انتشارات پرومتهیس در آمستردام به چاپ رسیده است.
کتابشناسی قادر عبدالله
به زبان فارسی
- کردها چه می گویند (گزارش یک سفر در زمان جنگ)
- کردستان بعد از جنبش مقاومت (گزارش یک سفر)
به زبان هلندی
داستان های بلند
دختران و پارتیزان ها
سفر بطری های خالی
خط میخی
چمدان
باغچه ای در دریا
میوه های خشک سوفیا
پرتره ها و یک رویای قدیمی
خانه ای در کنار مسجد
پیامبر
کلاغ
- پادشاه
- پرواز طوطی بر فراز ایسل
مجموعه داستان
- عقاب ها
- کاهوی دریایی و قاشق های آلیس
مجموعه مقالات
- میرزا
- بیرون باتلاق ها
- کاروان
ترجمه
- کلیله و دمنه (ترجمه از فارسی به هلندی)
- لافکادیو (داستان برای نوجوانان، ترجمه از انگلیسی به هلندی) - نوشته شل سیلور استاین
- قرآن (به هلندی)