توهم سود بردن از 'واکنش غیرمنتظره ایرانیان'

جمع بندی عکس ها و فیلم های سوگواری مردم برای مرتضی پاشایی، نشان می دهد که مجموع سوگواران حاضر در خیابان در شهرهای مختلف، احتمالا از حاضران در هر تشییع جنازه دیگری در یک دهه اخیر بیشتر بوده است.

نفس حضور انبوه مردم در مراسم تشییع یک خواننده محبوب، فارغ از اینکه چه تحلیلی از آن داشته باشیم، لابد غیرمنتظره نیست. اما اکثر کسانی که تاکنون این پدیده را تحلیل کرده اند، در این ارزیابی اشتراک نظر داشته اند که "ثبت چنین رکوردی" از حضور مردم در مراسم تشییع یک خواننده غیرمنتظره است. نتیجه گیری ناظران از چنین پدیده ای، این گزاره تکراری -و البته درست - است که "مردم ایران پیش بینی ناپذیر هستند".

این ترجیع بند، به دنبال وقوع شگفتی های متنوع سیاسی و اجتماعی، مکررا در فضای تحلیلی و خبری ایران شنیده شده است. اما آیا توافق ناظران بر پیش بینی ناپذیری مردم ایران، به اندازه کافی به تصحیح تحلیل های مرتبط با فضای عمومی کشور انجامیده؟ ظاهرا نه.

شاید یک دلیل این "تصحیح نشدن" آن باشد که بسیاری از ما با وجود اذعان به ویژگی های غیرقابل پیش بینی رفتار ایرانیان، تصور می کنیم که این غیرقابل پیش بینی بودن، در نهایت روند وقایع را به سمت تصوراتمان هدایت خواهد کرد.

    تصور غالب تحلیگران است که واکنش های غیرمنتظره مردم، قرار است یکی 'دیگر' از مجموعه دلایلی باشند که اثبات می کنند پیش بینی های آنها در زمینه های مختلف درست از آب می‌آیند. نگاهی که ماهیتا، زمینه ساز غافلگیری های تحلیلی بیشتر است

به عبارت دیگر، گویی این برداشت وجود دارد که واکنش های غیرمنتظره مردم، قرار است یکی "دیگر" از مجموعه دلایلی باشد که اثبات می کنند پیش بینی های ما در زمینه های مختلف اجتماعی و سیاسی، درست از آب می‌آیند.

این در حالی است که غیرمنتظره بودن رفتار مردم ایران، به آن معنی است که در این کشور، انتخابات دوم خرداد ۱۳۷۶ (که به پیروزی اصلاح طلبان با ابعادی فراتر از تصور منجر شد) و دومین انتخابات شوراها در سال ۱۳۸۲ (که به شکست سنگین آنها در یک انتخابات رقابتی انجامید) هر دو امکان وقوع دارند. به همان نسبت که حضور میلیونی معترضان به انتخابات در راهپیمایی ۲۵ بهمن ۱۳۸۸ و حضور ناچیز حضور معترضان در تظاهرات ۲۲ بهمن همان سال، هر دو محتمل هستند.

اگر نتیجه ای که از حضور غیرمنتظره مردم در مراسم سوگواری مرتضی پاشایی می گیریم آن باشد که که مردم ایران، لابد در آینده "به طور غافلگیرکننده" برای حمایت از اتفاقات مورد علاقه ما به خیابان ها می‌آیند، احتمالا راه را برای غافلگیری های بیشتر خود در آینده هموار خواهیم کرد.