گسترش خرافات در جمهوری اسلامی ایران
خرافات یعنی چه؟
در فرهنگ فارسی دهخدا خرافات اینگونه تعریف شده است: «واژه خرافات، جمع خرافه است و خرافه در اصل به معنای سخن بیهوده، باطل، افسانهای و اسطوره و در زبان فارسی امروز، به عمل یا اعتقاد ناشی از نادانی، جهل، ترس از ناشناختهها، اعتقاد به جادو و بخت، یا درک نادرست علت و معلولها است. اعتقاد یا عقیدهای فاقد پشتوانه علمی به نحس بودن یک چیز، شرایط، حادثه، عمل خاص و نظایر آن»
انواع خرافات
دکتر یوسف فضایی در مقالهای خرافات را به شش دسته تقسیم میکند: ۱. فال گیری و پیشگویی ۲. جن گیری و ارتباط ۳. طالع بینی و دعانویسی ۴. توسل به جادو و طلسم ۵. عقیده به حاکمیت سرنوشت و۶. عقیده به بخت، شانس و قسمت.
چند نمونه
بنا بر برخی باورها، اگر زنبور در خانهای وارد شد، به این معنی است که به زودی مهمان برای آن خانه میآید. وارد شدن پرنده در خانهای، نشانهٔ مرگ است و شکستن آینه هفت سال بدبیاری میآورد.
رشد خرافات
علیرضا اسدالهی مدیرعامل انتشارات دینی صبح پیروزی در رابطه با جایگاه کتاب دینی در بازار نشر به خبرنگار باشگاه خبرنگاران میگوید: بازار نشر کتاب دینی از نظر فروش ضعیف است.
رقابت خرافات با نظام دینی
مدیر انتشارات دینی صبح پیروزی با اشاره به انتشار کتابهایی چون تعبیرخواب، استخاره و فال بینی میافزاید:« مردم بیشتر به مسائلی میپردازند که چندان مورد نیاز آنها نیست و قسمت اعظم توجه خود را به خرافات معطوف داشتهاند».
خرافات، موضوع استراتژیک
پژوهشکده تحقیقات استراتژیک در آبان ماه سال ۱۳۸۸ کتابی را تحت عنوان «جامعه شناسی خرافات در ایران» منتشر کرده است. در توضیح دلیل این تحقیقات آمده است: « مسأله خرافات علیرغم ظاهر فرهنگی در زمره موضوعات استراتژیک به شمار میآید؛ چراکه با پایههای مشروعیت نظام دینی مرتبط بوده و در تضعیف آن مؤثر خواهد بود».
حکومتها و تقدیرگرائی
در همین کتاب در مقالهای به قلم جواد شجاعی تحت عنوان «تقدیر گرائی عامیانه، ریشهها و پیامدها» آمده است: «حکومتها از دیرباز تلاش کردهاند تا حاکمیت خود بر مردم را مشروع جلوه داده و برای آن محملی مابعد الطبیعی به وجود آورند».
حکومتها و منجیگرائی
در چنین جوامعی انسان با پرداختن به سرنوشت از «مسئولیت فردی و اجتماعی» میگریزد و از زحمت تصمیمگیریها رها میشود. از این رو «منجیگرایی» و «انتظار انفعالی» بر جامعه حاکم میشود.
انتقاد
مدتی پیش آیتالله موسوی اردبیلی ازبنیانگذاران حکومت اسلامی، ضمن انتقاد از رواج خرافات و جعلیات درجامعه ایران نوشت:«مدتی است مطالب بی اساس و خرافی و جعلیات، به نحو بیسابقهای درجامعه شیوع یافته و مصیبت بزرگتر آن است کسانی که باید خود با بدعتها مبارزه کنند، گاهی که مصالح گروهی و منافع فردی ایجاب می کند، به آنها دامن نیز میزنند».
عقل در خدمت قدرت
ابوالحسن بنیصدر نیز در مصاحبهای در این زمینه میگوید:« وقتی در یک جامعهای خرافات گسترش پیدا میکند، معنیاش ایناست که در آن جامعه، عقل اگر هم بکار میافتد، در خدمت قدرت است، علم و دانش هم اگر بکار بیافتد، او هم در خدمت قدرت است. پس بخش مهم زندگی انسانها در بعد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خالی میماند، خلا بوجود می آید».
خلا ناشی از استبداد
اولین رئیس جمهور ایران پس از انقلاب اسلامی میافزاید:«این خلا را باید یک چیزی پر کند. این را به اصطلاح فرنگی irrationel ، غیرعقلانی پر میکند. در واقع همین خرافات پر میکند. علت و ریشهاش این است که استبداد، خلا ایجاد میکند و این خلا را خرافات پر میکند».
خرافات در محدوده عقلانی کارکردی ندارند. هنجارهای خرافی در محدوده باورها و اعتقادها عملکرد دارند. اعتقادات در جوامع بشری بوسیله مذاهب و نمایندگان رسمی آن همچون کلیسا و روحانیت ساماندهی شدهاند. باورهای خرافی میتوانند گاه در خدمت سیستم درآیند و گاه ازاقتدار آن بکاهند و «پیروان» را به مسیر دیگری سوق دهند.